چاپ شده در فصلنامه علمی پژوهشی شیعه پژوهشی، 1396
اکرم السادات دهقانی(دانش آموخته سطح3حوزه علمیه)
چکیده
نظریه خلق قرآن یا قِدم و حُدوث قرآن، یکی از جنجالی‌ترین مباحث کلامی است که مناقشات فراوانی را میان متکلمان مسلمان ایجاد نمود. طرفداران نظریه خلق قرآن، قرآن را مخلوق و حادث دانسته و در مقابلِ کسانی قرار گرفته‌اند که قرآن را غیر مخلوق و قدیم شمرده‌اند.
معتزله از مدافعان اصلی نظریه خلق قرآن شناخته شده‌اند. از زمانی که اندیشه قِدَم قرآن در میان مسلمانان مطرح گردید، امامان معصوم علیهم‌السلام نیز موضع خویش را اعلام نموده و با آن به مخالفت برخاستند. حاکمان عباسی عصر امام هادی علیه‌السلام همچون متوکل و معتز، به بهانه اعتقاد به خلق قرآن به آزار و اذیت شیعه و معتزله پرداختند. مقاله پیش رو با استفاده از گزارش‌های تاریخی و با روش توصیفی – تحلیلی سعی نموده به این پرسش اصلی پاسخ دهد که بر اساس مستندات تاریخی، چه تفاوت‌هایی میان مواجهه امام هادی علیه‌السلام و معتزله با نظریه خلق قرآن وجود دارد؟
یافته‌های مقاله، این فرضیه را تأیید می‌نماید که به رغم پافشاری معتزله در ترویج اندیشه خلق قرآن، امام هادی (ع) آن را جدالی بیهوده دانسته و شیعیان را از ورود به این مباحث به شدت نهی می‌نمودند. ایشان همچنین برخلاف معتزله از تصریح به واژه مخلوق، برای قرآن کریم خودداری کرده و در بیان عقیده خویش پیرامون قرآن کریم به کلام الله بودن بسنده می‌نمودند.
واژگان کلیدی: امام هادی (ع)، خلق قرآن، حدوث قرآن، قدم قرآن، معتزله، دوران محنت.
حسین