چگونه یک گزارش کتاب بنویسیم؟!

بر اساس استاندارد دانشگاه مک گیل( mc gill)

دکتر علی اکبر شاملی

چگونه یک گزارش کتاب بنویسیم؟!

اگر دوست دارید با یک روش علمی و هنجارمند گزارش نویسی کتاب آشنا شوید، تلاش کنید گام های زیر را (به عنوان یک راهنمای عمومی) یکی پس از دیگری پشت سر گذارید. این گام ها با توجه به موقعیت‏ها و انواع گوناگون نوشته ها دنبال می شود اما شما بسته به نوع گزارشى که باید تهیه کنید، ممکن است برخی از این مراحل را حذف نمایید. پیش از هر چیز دانش پژوه باید بداند که استاد وی انتظار ارائه ی چه نوع گزارشى را از او دارد. توجه به چگونگی انتظار او گام نخستین پیش از آغاز تمامی این گام ها است. با هم این گام ها را دنبال می کنیم:

1.                               پیش از هر کار اطلاعات کتاب‏شناختى

را به این ترتیب ارائه نمائید:

نام خانوادگی و نام نویسنده، (تاریخ نشر)،‌ عنوان کامل به همراه عنوان فرعى کتاب (به صورت پررنگ و خمیده)، ویراستار یا مترجم (اگر داشته باشد)، (چاپ) اگر داشته باشد، {مثلا بازبینى و چاپ سوم}، مکان نشر: ناشر و تعداد صفحات.

2.                               روایی و اعتبار مطالب را مورد توجه قرار دهید. آیا مطالب متقن و به روز است؟ نویسنده کیست؟

الف) ملیت و پیشینه ی علمی او چیست؟ ب) کارهاى دیگر وی؛ ج) اعتبار و اشتهار نویسنده

3.                               آیا شرایطى مهم یا روشنگر در رابطه با نگارش کتاب وجود دارد؟ منابع مطالب نویسنده چیست؟

4.                این کتاب، چه نوع کتابى است؟ (تاریخى، سفرنامه، نقد ادبى، زندگى‏نامه و مانند آن)، ارتباط کتاب با زمینه خاص مورد علاقه خود را بیان کنید. ارتباطش را با جنبه‏هاى دیگر موضوع و با زمینه‏هاى دیگر به اختصار تبیین کنید.

5.                               موضوع کتاب چیست؟

6.                هدف نویسنده از نوشتن کتاب و محدودیت هایی که وی بر موضوع بار کرده است کدام است؟ آیا کتاب، نوشته ای علمى است یا عوام‏پسند؟ آیا کتاب عرصه ی محدودى را پوشش مى‏دهد یا یک پژوهش کلی و عمومی است؟ مخاطبان کتاب چه کسانى هستند؟ آیا براى کارشناسان، دانش‏ جویان یا توده ی مردم و یا برای چند دسته مخاطب نوشته شده است؟

7.                موضوع و درون‏مایه کتاب چیست؟ برداشت اصلى نویسنده از مطالب چه مى‏باشد؟ ایده ی اصلى کتاب را به صورت جداگانه بررسى کنید. براى توضیح ایده ی اصلی از مقدمه و نتیجه به عنوان الگوهاى راهنما استفاده نمایید. سپس هنگام خواندن، تلاش ‏کنید هرگونه جرح و تعدیل یا تفصیلی که نویسنده بر موضوع و ایده ی اصلی داشته است، مشخص کنید.

8.                               اگر نویسنده در ارتباط با مطالب پیش‏فرض‏هاى آشکار و پنهانی داشته است، آنها کدام است؟

9.                نویسنده چه روش یا روش‏هایى را براى سازمان دهی مطالب به کار گرفته است؟ ساختار کلى کتاب را توصیف و برجسته کنید.

9.الف) الگوى اساسى شکل‏گیرى و پردازش مطالب کتاب چیست؟

 ب) کتاب به چند بخش تقسیم شده است؟ آیا این تقسیم‏بندى، معتبر و منطقى به‏نظرمىآید؟

 ج) آیا کتاب پیوست، کتابنامه، یادداشت و فهرست دارد؟

10               ارزیابی و تحلیل خود را از فهرست مطالب آغاز کنید و دریابید این فهرست چه چیزى را بیان مى‏کند؟ (البته در صورتى که این فهرست در دسترس باشد)؛ با بازشناسى دیگر ویژگى‏هاى ساختارى کتاب در جریان خواندن، ارزیابی و تحلیل خود را کیفی کنید.

11               فشرده ای از نکات اصلى و مفاهیم کلیدى را ارائه نمایید. یادداشت‏هاى خود را در هنگام خواندن با جدیت خلاصه کنید و آن را با ترتیبى که نویسنده دنبال نموده است، تطبیق و تأیید کنید. چه بسا شما فهرستى از نکات اصلى کتاب تهیه کنید که چارچوب کلى براى توضیح مطالب باشد.

12               نویسنده براى ابراز یا دفاع از استدلال‏هاى خود، از چه نوع داده‏هایى استفاده نموده است؟ از داده‏ها چگونه براى استدلال‏ بر یک مورد استفاده کرده است؟ آیا شیوه‏هاى جایگزین براى استدلال با همین داده‏ها سراغ دارید؟

13                             نکات بسیار مهم و ویژگى‏هاى پردازش مطالب را به ویژه با استفاده سنجیده از شیوه ی نقل قول توضیح دهید.

14               نویسنده در چه جنبه‏هایى، از دیدگاه‏ها و موضع گیری هاى دیگر خود که به همین مسأله مربوط بوده است، پیروى یا اجتناب کرده است؟

15               به طور فشرده بگویید آیا معتقدید که نویسنده در پیوند مطالب و اهداف کتاب موفق بوده است؟ آیا هدف کتاب بدست آمده ‏است؟ آیا کتاب پیش داوری ناموجه هم دارد؟ آیا نویسنده حقایق مهمی را از قلم انداخته، یا بر مسائلى که ویژگى‏هاى نسبتا کمى دارند، تأکید بیش از اندازه نموده است؟ آیا استدلال‏های وی متقن است؟ مشخص کنید کدام ‏یک از مسائل یا اهداف کتاب به طور مؤثر حل شده و کدام ‏یک حل ناشده رها شده است؟ در مورد دومی، بگویید نویسنده از کدام ناکامى یا شکست خود، آگاه بوده است؟

16                             صرف نظر از هدف دنبال شده، بیان کنید که آیا کتاب دارای سبک نوشتاری هموار و مؤثر بوده است؟

17                             آیا کتاب مسائل و موضوعاتى را براى بررسى و پژوهش بیشتر، پیشنهاد کرده است؟

نکات کلیدی هنگام تهیه ی گزارش:

اهمیت دیدگاه شخصی شما

در صورتى که کتاب اثر چشمگیری بر شما داشته است، مى‏توانید در مورد واکنش و نظرتان به طور فشرده بحث کنید. همچنین مى‏توانید ارزش کتاب را از نگاه خودتان بیان نموده، و بگویید آیا با این ارزش گذاری موافقید؟ البته بهتر است این ارزیابى را در پایان بیاورید.